Rzeźbiarz, twórca instalacji i happeningów, krytyk sztuki i animator ruchu artystycznego, dziennikarz i działacz społeczny i polityczny. Mieszka we Wrocławiu.

Rocznik 1940. Urodził się w Wilnie, szkołę średnią ukończył w Koszalinie. W latach 1958-1965 studiował rzeźbę w pracowniach prof. Xawerego Dunikowskiego i doc. Apolinarego Czepelewskiego w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, dyplom w Pracowni Ceramicznej Rzeźby Architektonicznej doc. A. Czepelewskiego na Wydziale Ceramiki 15.VI. 1965.

PRACOWAŁ JAKO:
Projektant architektury w P.P. Projektowo – Badawcze „Miastoprojekt” 1970 – 1972. Od 1972 r. jako krytyk sztuki i dziennikarz w redakcjach tygodnika „Wiadomości” we Wrocławiu i dwutygodnika „Nadodrze” w Zielonej Górze do 1979 r., a następnie jako niezależny publicysta do dnia dzisiejszego. Opublikował ok. 300 tekstów, w tym kilka poważniejszych opracowań. Kierownik Galerii „x” (iks) Związku Polskich Artystów Plastyków we Wrocławiu 1978 – 1982 i 1989-1994.

Od 2007 do 2011 r. realizował we Wrocławiu program Małego Festiwalu Makarewicza (ze środków własnych) obejmujący pokazy prac kilkudziesięciu artystów z kraju i z zagranicy w Galerii Postument w ASP i w Galerii Podwale 62 we Wrocławskim Centrum Prasowym. Obecnie prowadzi CBA (Centrum Badań Artystycznych) w ramach Niezależnej Inicjatywy Estetycznej – N.I.E.

NAUCZYCIEL:
Asystent w PWSSP we Wrocławiu (1966), nauczyciel rzeźby w Ognisku Kultury Plastycznej (1967 – 1972), st. wykładowca Wyższej Szkole Pedagogicznej w Zielonej Górze 1976 -1978; W PWSSP / ASP we Wrocławiu st. wykładowca 1990 - 1993, adj. 1994 - 1999, profesor 2000 – 2009, profesor zwyczajny 2009 – 2016. Obecnie wykładowca i Dziekan Wydziału Humanistyczno – Artystycznego w Wyższej Szkole Humanistycznej we Wrocławiu.

DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA i POLITYCZNA:
W czasie studiów angażował się w działalność społeczną w Związku Młodzieży Wiejskiej i w Zrzeszeniu Studentów Polskich. Postawa kontestacji wobec elementów propagandy i oficjalnej ideologii powodowała różne utrudnienia z przejściowym relegowaniem ze studiów. Od 1966 r. w Związku Polskich Artystów Plastyków we władzach Zarządu Okręgu we Wrocławiu i w Zarządzie Głównym od 1980 r. rzecznik prasowy i skarbnik.

W VIII 1980 redaktor projektu uchwały ZPAP popierającej strajki na Wybrzeżu, przyjętej przez ZG ZPAP 28-29 VIII 1980 i przedstawionej delegacji partyjno-rządowej. Od IX 1980-1992 reprezentant ZPAP w Komitecie Porozumiewawczym Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych; 1980-1981 członek Komisji ds. Cenzury, która przygotowała społeczny projekt Ustawy o kontroli publikacji i widowisk z 31 VII 1981, członek 6-osobowego zespołu ds. negocjacji z rządem („S” i Stowarzyszenia Twórcze i Naukowe); IX/X 1981 gość I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”; w XII 1981 współorganizator i uczestnik obrad IV Kongresu Kultury Polskiej.

Po 13 XII 1981 współpracownik Regionalnego Komitetu Strajkowego „S” Dolny Śląsk, 11 XI 1982 internowany w Ośr. Odosobnienia w Strzelinie, 3 XII 1982 zwolniony. Kontynuował działalność podziemną. 23 II 1983 zatrzymany, 25 II 1983 aresztowany jako podejrzany o zdradę tajemnicy państwowej; 28 VII 1983 Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieście uchylił areszt ze względu na stan zdrowia; 11 II 1984 skazany wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieście na karę 1 r. pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata i grzywnę. W wyniku odwołania, 25 VII 1984 Sąd Wojewódzki we Wrocławiu umorzył śledztwo na podstawie ustawy o amnestii.

W latach 1989 – 1993 prezes Zarządu Głównego ZPAP. Od 1966 do 2002 r. w Ruchu Odbudowy Polski (Jana Olszewskiego) przewodniczący Dolnośląskiego Okręgu ROP. W latach 2015 – 2022 w Komisji Rewizyjnej i wiceprezes w Zarządzie Dolnośląskiego Oddziału Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.

Jest członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków, Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, Towarzystwa Miłośników Wrocławia.

Sięgając po różne środki realizacji swoich idei: rzeźbę, instalację, happening i komentarz słowny,  tworzy wielowarstwowe prace, łączące różne formuły stylistyczne i gatunki, jak sztuki plastyczne i teatr. Urządzeniom przestrzennym (instalacjom i asamblażom) zbudowanym z niepotrzebnych przedmiotów towarzyszą odczyty i happeningi. Jego twórczość cechuje szczególne nawarstwianie znaczeń. Poszczególne realizacje czy samodzielne prace funkcjonują w obrębie większej całości, należą do rozciągniętego w czasie procesu artystycznego. Raz wyodrębnione zgrupowania przedmiotów, nie są skończonymi dziełami, lecz mają charakter otwarty - przekształca je i tworzy z nich nowe konfiguracje. Działania mają często charakter ironiczny, są prześmiewczym komentarzem do oficjalnych form kultury i sztuki.

Zaczynał działalność w teatrach amatorskich: najpierw w założonym z Wacławem Włodarczykiem i Piotrem Wieczorkiem w Koszalinie Teatrze Eksperymentalnym, i w "Stowarzyszeniu Bezczelników Polskich (ściśle tajne)" (1958), potem w studenckich teatrach: "Kalambur" (1958-1961) i "Turoń" (1963-1965). Pierwsza wystawa indywidualna artysty p.t. "Natura rzeźby" została zorganizowana w założonej przez niego w 1967 r. galerii "Piwnica Świdnicka" we Wrocławiu.

W 1968 r. razem z Barbarą Kozłowską, Ernestem Niemczykiem, Wiesławem Rembielińskim i Ryszardem Zamorskim zrealizował Kompozycję Przestrzeni Emocjonalnej zatytułowaną "Ciągłe spadanie", która miała charakter instalacji zbudowanej z nagromadzonych przedmiotów, m.in. pudeł, opakowań oraz fragmentów architektonicznych, pochodzących z wykopalisk archeologicznych. Ważnymi elementami pokazu były światło i dźwięk oraz odbywające się w tak zaaranżowanej przestrzeni happeningi.

W tym samym roku na indywidualnej wystawie zatytułowanej "Rozbiór dramatyczny przedmiotu" w Galerii Pod Moną Lisą, pokazał zbudowane z gotowych przedmiotów, odsyłające do określonych znaczeń asamblaże. Wystawa miała charakter "environment", który tworzyło kilka odrębnych rzeźb-asamblaży m.in.: Łaźnia, Die Heldenbrust [Pierś bohatera], Soldaten Kammeraden [Towarzysze broni], oraz specjalnie wykonane przez Makarewicza interpretacje graficzne „pojęciokształtów” Stanisława Dróżdża.

"Gdy po raz pierwszy" - pisał - "wystawiłem kompozycje z zestawień rzeczy gotowych, stosowałem określenie 'rozbiór dramatyczny przedmiotu'. Tym przedmiotem było jakieś pojęcie lub wprost temat".

Jednym z obiektów była „Łaźnia” (powstało jej później kilka wersji), na którą składały się: pień z rurą od piecyka i spłuczką toaletową, ręcznik oraz kawałek szarego mydła.

"Tematem była" - pisał - "zbrodnia ludobójstwa, a nie poczciwe instalacje higieniczne. 'Łaźnia' stąd, że takimi napisami oznaczano wejścia do komór gazowych w niemieckich obozach koncentracyjnych dla zmylenia ofiar. W języku polskim funkcjonuje też metaforyczne określenie 'krwawa łaźnia' oznaczające szczególnie mordercze starcia między przeciwnymi stronami konfliktu".

Od 1969 r. nazywał owe zbiory przedmiotów - "psychoprzedmiotami", zaś od 1970 r. niektóre z nich nazywał "przedmiotami intencjonalnymi", nawiązując do koncepcji Romana Ingardena. Noszący ślady zużycia przedmiot jako ślad przeszłości, zdolny przywoływać pamięć, nabierał dla artysty cech psychicznych. Psychiczne treści przypisywał nie tylko przedmiotom, ale też przestrzeniom lub miejscom, stąd pojawiają się w twórczości artysty "kompozycje przestrzeni emocjonalnej" - kategoria ta odnosi się zarówno do specjalnie zaaranżowanych przestrzeni (np. wystawa o tym tytule w 1968 roku), jak i do miejsc znalezionych, oznaczonych tak przez artystę (Muzeum Archeologicxzne Festung Breslau).

Na indywidualnej „Wystawie sztuki” (BWA, Wrocław 1969) obok rzeźb („Urna”, „Tren - pamięci Xawerego Dunikowskiego”), „Cybernetyczny Układ Sterujący”) Makarewicz pokazał „Psychoprzedmioty” (asamblaże) - „Łaźnię”, „Pralnię”, „Towarzyszy broni” oraz nowy obiekt - environment: Cybernetyczny Układ Sterujący. Wraz z Cybernetycznym Układem Sterującym pojawił się wielokrotnie powracający w twórczości artysty motyw techniki oraz postępu cywilizacyjnego, traktowany z ironią i dystansem. Składały się na tę pracę m.in. lampa połączona drutem z kałamarzem, słoiki, jako „Zespół Pamięci Komórkowej”, "biała pała" w pokrowcu wraz z obudową radioodbiornika czyli „Monitor z Przystawką Mocy”, a także „Indykator Dedukcji na Płaszczyźnie Zespolonej”.

W tym absurdalnym zestawieniu: nazwy - odnoszącej się do najnowszych zdobyczy techniki, ze stertą rupieci przywołującą zgrzebną rzeczywistość PRL-u, krytyk Andrzej Kostołowski odczytał kpinę z języka propagandy, jakim posługiwały się władze. Obok Cybernetycznego Układu Sterującego artysta po raz pierwszy przedstawił - w postaci plansz i wykresów - Formułę X razem z propozycją jej różnych zastosowań (projekcja filmu, koncert na skrzypce, pudło, kij i dyrygenta). Formule X, wyrażonej w zagadkowych symbolach, wielokrotnie później prezentowanej i przekształcanej, autor celowo nadawał enigmatyczny charakter. Nabierała ona znaczenia wraz z każdym jej nowym zastosowaniem.

Istotną rolę w twórczości odgrywa pojęcie "archeologii" i sztuki pojmowanej jako działalność archeologiczna. Jak pisał artysta w tekście "Pochwała archeologii w sztuce" (1990), uprawianiem tego rodzaju działalności było gromadzenie niepotrzebnych przedmiotów i rupieci - te zaś fascynowały go jako pozostałości po przeszłości, w których zachowana jest pamięć.

"Takie rozwijanie taśmy zbiorowej pamięci wstecz" - pisał - "jakby klatek filmu, stało się odtąd dla mnie swoistą obsesją".

Często ujawniał w swoich pracach historię zapomnianą lub celowo wypieraną przez oficjalną propagandę. Używając niemieckich słów w tytułach niektórych asamblaży: Die Heldenbrust [Pierś bohatera], Soldaten Kammeraden [Towarzysze broni] odnosił się do przeszłości, do wymazywanej przez władze PRL-u przedwojennej i wojennej historii Wrocławia. Problemu zawłaszczania historii i przywracania pamięci dotyczył też wspólny projekt z Ernestem Niemczykiem „Muzeum Archeologiczne Festung Breslau” zgłoszony na Sympozjum Wrocław '70. Autorzy proponowali przeprowadzić prace wykopaliskowe na usypisku gruzów przy ulicy Ślężnej we Wrocławiu. Gruzowisko - pozostałość wojennych zniszczeń - nie tylko tych, o których mówiła oficjalna historia, było (dla Makarewicza) symbolem klęski niemieckiej kultury, agresji i katastrofy ideologii "Herrenvolku", a dla innych jest, jak pisała Luiza Nader, symbolem "zawłaszczonej, zideologizowanej, niemożliwej do odtworzenia historii".

Potrzeba archeologii związana była z doświadczeniem nieciągłości, braku tradycji, systematycznego wymazywania i zawłaszczania pamięci. Takiego wydobywania z niepamięci wymagało zdaniem artysty nie tylko to, co ginęło w wyniku historycznych katastrof, ale też teraźniejszość, poddawana nieustannej ideologicznej obróbce. Stąd tak liczne w twórczości artysty "obiekty archeologiczne", takie jak, wymyślone przez artystę w 1968 r. „Paradoksalne Pamięciowe Pojemniki Pojęciowe” - pudła wypełnione gromadzonymi latami niepotrzebnymi przedmiotami (gazetami, opakowaniami itd.). Te "przedmioty intencjonalne" były fragmentarycznie eksponowane przy różnych okazjach od 1970 r. a w 1988 r. zaprezentował te pozostałości, tapetując nimi ściany wrocławskiego Ośrodka Działań Plastycznych.

Innym polem "archeologicznej" działalności była historia sztuki, w której działają podobne mechanizmy zawłaszczania i wymazywania. Zwracał uwagę na szczególnie dotkliwy w polskiej sytuacji brak krytyki i dokumentacji, który powodował, że istotne zjawiska popadały w niepamięć często już w momencie zaistnienia, stając się tym samym "obiektami archeologicznymi".

Współpracował przy zakładaniu przez Jerzego Ludwińskiego w 1972 r. Ośrodka Dokumentacji Sztuki - Centrum Badań Artystycznych. Z powodu niechęci władz, instytucja przetrwała zaledwie rok. Kontynuował tego typu działalność publikując m.in. artykuły o pionierskich dokonaniach sensybilistów w latach 1956 - 1958 (Kazimierz Głaz, Michał Jędrzejewski, Wiesław Zajączkowski) - tworzących na pograniczu teatru, kabaretu i sztuk plastycznych, kontestatorów oficjalnej kultury i prekursorów happeningu. Ich wpływ na własną postawę artystyczną nie raz podkreślał. Ważną dokumentacyjną rolę pełniła też wrocławska Galeria "X" Związku Polskich Artystów Plastyków, którą artysta kierował w latach 1978-1981 i 1989-1994.

WYSTAWY INDYWIDUALNE:
· 1967 - "Natura rzeźby", Galeria Piwnica Świdnicka, Wrocław
· 1968 - "Rozbiór dramatyczny przedmiotu", Galeria Pod Moną Lisą, Wrocław
· 1969 - "Wystawa sztuki", Galeria BWA, Wrocław
· 1973 - „Czerwony krzyż Polski” Galeria PI, Kraków
· 1975 - Przedstawienie Wykładu Formuły "X" (iks), Galeria Babel, Wrocław
· 1976 - "Dzień po dniu", Galeria Awangarda, BWA, Wrocław
· 1978 - "Rekonstrukcje" Salon BWA, Zielona Góra
· 1979 - „Las” (environment), Galeria „X” ZPAP, Wrocław; "Czterdzieści i cztery. Eklektyzm i plagiat Zbigniewa Makarewicza", Galeria Akumulatory 2, Poznań
· 1981 - "Paradoksalne Pamięciowe Pojemniki Pojęciowe", Galeria Autorska, Klub „Piwnica Świdnicka”, Wrocław
· 1988 -"Paradoksalne Pamięciowe Pojemniki Pojęciowe", Ośrodek Działań Plastycznych, Wrocław
· 1989 -"Paradoksalne Pamięciowe Pojemniki Pojęciowe", Galeria Działań, Warszawa
· 1990 - 'Pokątny Podział Przestrzeni", Piwna 20/26 (A. i E. Dłużniewscy), Warszawa
· 1991 - "Paradoksalne Pamięciowe Pojemniki Pojęciowe", Galeria Labirynt 2, Lublin; "Motywy szkockie" Galeria "Na Piętrze", Toruń;
· 1996 - "Przedmioty intencjonalne", Galeria Sztuki Współczesnej, Opole; "Trzy przestrzenie", Galeria Działań, Warszawa; "Medytacje geometryczne - Dzień po dniu", Galeria Awangarda, BWA, Wrocław.
· 1998 - "Rzeźby i nie-rzeźby", Muzeum Rzeźby Współczesnej, Orońsko; "Psychoprzedmioty 1968-1998", Bałtycka Galeria Sztuki, Ustka
· 2005 – „Pomnik 100 mln ofiar komunizmu i inne Specjalne Projekty Przestrzenne”, Muzeum Akademii Sztuk Pięknych, Wrocław
· 2007 – Mały Festiwal Makarewicza, Galeria Postument, Akademia Sztuk Pięknych, Wrocław; „Był las...”, Galeria Horyzont, Uniwersytet Przyrodniczy, Wrocław.
· 2009 – Rozbiór dramatyczny przedmiotu / Rekonstrukcja, Galeria Działań, Warszawa.
· 2011 - „Cybernetyczny Układ Sterujący / w budowie”, Muzeum Współczesne Wrocław
· 2012 – „Kopie”, Galeria „Horyzont”, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu; „Keep level / Trzymaj poziom”, Galeria Sztuki Współczesnej, Opole; Formula „x” - Motywy szkockie”, Muzeum w Koszalinie.
· 2021 - „Kolekcje” - Siedemdziesięciolecie twórczości artysttycznej, Galeria Entropia, Wrocław.

WYBRANE WYSTAWY ZBIOROWE:
· 1968 - "Kompozycja Przestrzeni Emocjonalnej 'Ciągłe spadanie' ", Muzeum Architektury, Wrocław
· 1970 - "Sympozjum Plastyczne Wrocław '70", Wrocław; VIII Międzynarodowe Spotkania Artystów, Naukowców i Teoretyków Sztuki, Osieki; "Sztuka Pojęciowa", Galeria pod Moną Lizą, Wrocław
· 1971 - IV Biennale Form Przestrzennych "Zjazd Marzycieli", Galeria EL, Elbląg
· 1972 - "Atelier 72",Wystawa Polskiej Sztuki Współczesnej, The Richard Demarco Gallery, Edynburg
· 1974 - "Kontrapunkt", Galeria Sztuki Informacji Kreatywnej, Wrocław; The Students Cultural Center Gallery, Belgrad
· 1975 - "To Callanish from Hagar Quim", Richard Demarco Gallery, Edynburg
· 1978 - "Plener pytań", Miastko
· 1979 - "Sztuka i konkret", Centrum Kultury Nad Fosą, Galeria Katakumby, Galeria "X", Wrocław; Plener „Miastko’79.
· 1980 - "Akcja Punkt', Toruń · 1988 - "Struna", Galeria Działań, Warszawa
· 1990 - "Live art international festival", Berlin Zachodni
· 1990 – Autorzy Galerii "X", Wrocław. · 1991 - "Redukta", Centrum Sztuki Współczesnej - Zamek Ujazdowski, Warszawa
· 1992 -" Sztuka konkretna nieograniczona", Galeria Miejska, Wrocław
· 1996 - "Jeder Meter für die Kunst", Okręgowe Muzeum, Koszalin
· 1997 - "Treib-Buch-Orbit", Gesamthochschule Bibliothek, Kassel
· 1999 - "Refleksja konceptualna w sztuce polskiej. Doświadczenia dyskursu: 1965-1975", Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa
· 2000 - "Polska poezja konkretna", Galeria Bielska BWA, Bielsko-Biała · 2001 - "Wokół znaku. Polska poezja konkretna i sztuka konceptualna", Galeria Sztuki Współczesnej BWA, Katowice
· 2003 - "Bookmorning", Galeria Działań, Warszawa.
· 2010 – 2011 – Mały Festiwal Makarewicza - Edycja światowa, udział 67 autorów z kraju i z zagranicy). Galeria Podwale 62, Wrocławskie Centrum Prasowe.
· 2015 – Michał Jędrzejewski i preteksty przestrzeni, Galeria Test, Warszawa
· 2019 – Klęska urodzaju, Galeria Sztuki Współczesnej, Opole

WYBRANE KONFERENCJE I SYMPOZJA - NAUKOWE I ARTYSTYCZNE:
· 1969 – Konferencja twórców i teoretyków sztuki „Sztuka w epoce technologicznej”, głos w dyskusji „Wzór „X” (iks) – miejsce sztuki w epoce komunikacyjnej”, Galeria BWA, Wrzesień 1969.
· 1979 - Sympozjum„Możliwości sztuki” Galeria X- ZPAP, Galeria Katakumby, Wrocław luty 1979.
· 1970 – Sympozjum Plastyczne „Wrocław’70’, Muzeum Architektury, Wrocław, marzec 1970. <br· >1981 – Kongres Kultury Polskiej, Warszawa, grudzień 1981.
1990 – International Conference of Regional Development, University of California at Berkeley, USA. Głos w dyskusji: Pozaekonomiczne czynniki wzrostu.
· 2015 - "Sztuka polska na Ziemiach Zachodnich i Północnych w latach 1945 – 1981", Referat: „Arytmia”, 16 listopad 2015, Muzeum Architektury we Wrocławiu.
· 2018 - Uniwersytet Szczeciński, Centro di Diritto Constitutionale Europeo e comparato, Kolegium Jagiellońskie: Międzynarodowa konferencja naukowa o potrzebach trwałości bądź zmienności Konstytucji / International Scientific Conferences on the needs of a resilience or change of the Constitution, Referat: Nowa Konstytucja czy nowe państwo / A New Constitutions or a New State”, Toruń 9 maj 2018.
· 2018 – World Culture Forum – Hubei University – China, Kolegium Jagiellońskie – Polska, Referat: Interferencje kulturowe. Toruń 10 - 11 july 2018
· 2018 - XV Warsztaty Herbertowskie I Międzynarodowy Kongres Polskiej Literatury Współczesnej, Warszawa – Kraków – Zakopane, Referat: „Konceptualny zapis jako konwencja narracyjna pomiędzy ideą a obiektem (Stanisław Pasternak, Zdjęcia intymne z jednego sezonu)”. 19 – 26 września 2018
· 2018 - Shanghai University: “Chinese Value Philosophy Annual Meeting, International Conference on Axiology” in the fall of 2018 (Nov.2nd-4th), Referat (korespondencyjnie): „Axiological sources of global conflicts” / „Aksjologiczne źródła konfliktów globalnych “.
· 2019 - „Wnętrze – Zewnętrze” Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Wyższa Szkoła Humanistyczna we Wrocławiu, czerwiec 2019, referat „Wrogie przejęcia i przyjazne zawłaszczenia”.

KOMITETY, KONKURSY:
· Jury Konkursu na Pomnik x. Jana Dzierżonia w Kluczborku, 1979.
· Jury Konkursu na Pomnik Stoczniowców w Gdyni 1981 r.
· Jury Konkursu dla dzieci i młodzieży na medal i małą formę rzeźbiarską, przewodniczący jury w latach 1996 – 2022.
· Jury konkursu na pomnik żołnierzy wyklętych, Wrocław 2018
· Jury konkursu na pomnik 100 lecia niepodległości, Oleśnica 2018
· Społeczny Komitet Budowy Pomnika Adama Mickiewicza we Wrocławiu
· Członek Rady Programowej Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku 1989 – 2009;
· Członek Rady Programowej Galerii Narodowego Centrum Kultury „Kordegarda”w Warszawie 20010 – 2014.

I miejsce w Konkursie Strzelania z Pistoletu Wojskowego na Dolnym Śląsku 2000 r.

PODRÓŻE:
Austria, Białoruś, Czechy, Francja, Litwa, Malta, Niderlandy, Niemcy, Rosja, Serbia, Słowacja, Słowenia, Stany Zjednoczone Ameryki, Węgry, Włochy, Wielka Brytania.

ODZNACZENIA:
· Zasłużony dla kultury „Gloria Artis” 2022 r. (złota odznaka)

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE:
Autor: Maria Matuszkiewicz, grudzień 2008 r. , Encyklopedia Solidarności – Internet. Culture.pl, Zbigniew Makarewicz, #sztuki wizualne, notatki własne. Z.M. 2023